Marie Vinck in theaterstuk Van den Vos van FC Bergman

 
Marie Vinck in theaterstuk Van den Vos van FC Bergman

Een voorstelling van FC Bergman - Liesa Van der Aa - Josse De Pauw - Solistenensemble Kaleidoskop

“Nevel hangt in dikke plakken tussen het groen. In het schaarse licht zien we de tijd voorbijgaan.
Iets schiet tussen de planten door en verdwijnt weer.
De mist neemt toe, vult het woud met een dicht wolkenpak, tot er niets anders meer overblijft dan een solide, witte massa."

Verloren, op de tast, stapt hij door deze smog, door dit bos. Het bos dat kraakt en fluistert. Hij waadt door de varens en roept voorzichtig een naam en die klinkt als: “Vos!” en “Vos?”. En de varens fluisteren mee. En hij kan amper een hand voor ogen zien in de mist die zich als een dikke deken om hem heen plooit.”

Van Den Vos is een zaalvoorstelling.

Van: FC Bergman
Tekst: Josse De Pauw
Muzikale compositie: Liesa Van der Aa, Michael Rauter, Daniella Strasfogel - Solistenensemble Kaleidoskop
Met: Stef Aerts, Joé Agemans, Frederick Bruyninckx, Viviane De Muynck, Gregory Frateur, Bart Hollanders, Dirk Roofthooft, Bent Simmons, Vicky van Bellingen, Cedric Van Den Abbeele, Janelle Vanes, Wim Verachtert, Thomas Verstraeten, Marie Vinck, June Voeten, e.a.
Live muziek: Solistenensemble Kaleidoskop
Kostuums: An D'Huys
Lichtontwerp: FC Bergman ism Ken Hioco
Promobeeld: Frieke Janssens
Productieleiding: Celine Van Der Poel
Productie Assistentie: Eveline Verbist
Productie Techniek: Diederik Hoppenbrouwers
Bewegingsadvies: Ken Hioco
Productie Toneelhuis, Muziektheater Transparant, Solistenensemble Kaleidoskop In samenwerking met Stadsschouwburg Amsterdam (NL), Kaaitheater (BE ), Le Phénix - Scène nationale de Valenciennes (FR), Wiener Festwochen (AT), Operadagen Rotterdam (NL), Stichting Theaterfestival Boulevard (NL), Berliner Festspiele/Foreign Affairs (DE), Met steun van de EU
Sponsors: AMADEA, GAVRA, VRANCKX, FLOOR GRES, AGFA-GEVAERT NV

Brabantse figuranten dragen ‘lijken’ op Boulevard

In het theaterstuk Van den Vos van FC Bergman wordt het ene na het andere slachtoffer van de Vos weg gedragen door flinke mannen. Het blijken figuranten te zijn uit Den Bosch en omgeving.

Ko Wijnstok uit Boxtel lijkt met zijn lange manen en sprekende kop zo uit een film of theaterstuk afkomstig te zijn. Maar in het echt is hij een gepensioneerde politieman uit Boxtel. Zaterdag trof ik hem na afloop van de (uitgestelde) tweede voorstelling van de veelbesproken Van den Vos van FC Bergman in het Theater aan de Parade. Ko Wijnstok heeft geen toneelopleiding of wat dan ook, maar vindt het leuk om af en toe te figureren in een theatervoorstelling. Net als zijn collega-figuranten Gerard Kooijman uit Den Bosch, Joost Mol uit Tilburg en René Papavoine uit Vught. Zij behoren tot een groep van een man of negen die figureren in Van den Vos.

,,Ik kende het verhaal over Van den Vos al”, zegt Wijnstok. Hij wist dus dat er veel geweld, naakt en seks in het stuk zit. ,,Dood en geweld zijn ook in ruime mate aanwezig in de maatschappij. Hier in het theater word je er stevig mee geconfronteerd.” Ko Wijnstok is ook de ‘lijkendrager’  die het blote lichaam van het jonge meisje Coppe (gespeeld door Vicky van Bellingen) twee maal uit het zwembad moet tillen. ,,Ze is goed te tillen hoor”, zegt Wijnstok met een brede lach.

Coppe speelt een van de meest controversiële scènes uit het stuk. Het jonge meisje (,,ze is nog geen 15”, klinkt in het stuk, in het echt is zij 17 jaar) probeert de véél oudere Wolf te verleiden (gespeeld door de 55-jarige acteur Dirk Roothooft). De Wolf gaat eerst in op haar avances, maar begint haar dan ineens uit te schelden voor ‘Hoer’ en vernedert haar enorm.  Een scène waar menig bezoeker zich ongemakkelijk bij voelt. Wijnstok: ,,Het is geen cowboy- en indianenverhaal, het gaat wel ergens over.”

Bosschenaar Gerard Kooijman vond de filmscène (geprojecteerd op groot scherm) over het verminken van de Wolvin (Marie Vinck) erg heftig. ,,Ook het verbale geweld gaat wel erg ver. We hebben er thuis heel veel discussie over gehad.”

De Brabantse figuranten zeggen geen woord in Van den Vos, maar hebben wel een flinke rol. ,,We hebben drie keer geoefend, het moet allemaal strak verlopen”, aldus Kooijman. Vorig jaar figureerde hij in de voorstelling 300 El X 50 EL X 30 van FC Bergman. De figuranten van vorig jaar kregen een mailtje van FC Bergman of zij dit jaar opnieuw wilden mee doen.

Vugthtenaar René Papavoine, werkzaam bij de gemeente Vught, deed het figurantenwerk maar wat graag. Jaren terug deed hij een cursus amateurtoneel. ,,Ik was te laat terug voor de eerste repetitie omdat mijn vliegtuig vertraging had. Die moest wachten op het vliegtuig met de laatste kist van de MH17 die op Eindhoven landde. Die link met het gewelddadige Van den Vos vond ik weel heel luguber. Je ziet het geweld nu overal; Oekraïne, Syrië, Irak, de Gazastrook.”

Tilburger Mol is docent maatschappijleer aan het Koning Willem I College in Den Bosch. ,,Ik ben al vijftien jaar vrijwilliger bij de Boulevard. Deze rol als figurant vond ik heel aantrekkelijk om te doen. Echt bijzonder om mee te maken”, zegt de oud-Bosschenaar. 

Of zij er nog iets voor kregen? ,,Een dinerbon en enkele drankbonnen.”

Als ik afscheid wil nemen van de figuranten, spreekt Ko Wijnstok me nog even aan. ,,Die toneelmeester Gé van Berkel van het Theater aan de Parade verdient een groot compliment. Die man is ongelooflijk koelbloedig en heeft álles in de gaten.”

De terreur van een zonderlinge vos

In 'Van den vos' wordt met toneel, muziek, dans en beeld een beklemmende, betoverende sfeer geschapen, maar de inhoud komt niet helemaal tot zijn recht.

Wanneer je bij het jonge Vlaamse theatergezelschap FC Bergman een toneelversie van Reynaert de vos verwacht, kom je bedrogen uit. Van het epische dierverhaal uit de dertiende eeuw, dat tot de hoogtepunten van de Middelnederlandse letterkunde behoort, blijft in ‘Van den vos’ weinig over. Dat hoeft ook niet, want theatermakers zijn volledig vrij in hun bewerkingen en interpretaties. Vernieuwende theatergezelschappen proberen de comfort-zone van het oude, welbekende repertoire te verlaten en zoeken naar nieuwe vormen. Daarbij wordt gebroken met klassieke toneelregels en smelten verschillende kunstdisciplines zoals toneel, muziek en beeldende kunst samen tot een Gesamtkunstwerk. In ‘Van den vos’ zorgen de acteurs, het imposante decor –compleet met waterbassin en glazen wand, met daarachter de wilde natuur waarin Reynaert zich bevindt-, de projecties en het Berlijnse solistenensemble Kaleidokop voor een constante beklemmende sfeer.   

 Het verhaal van ‘Van den vos’ wijkt op belangrijke punten af van het middeleeuwse dierenverhaal. Waar koning Nobel in Reynaert de vos aan zijn vazallen Bruun de beer en Tibeert de kater opdracht geeft om Reynaert de dagvaarden, staat in het toneelstuk de wolf Isengrijn centraal. Isengrijn is een familielid en vroegere bondgenoot van Reynaert, maar de vos heeft hem meerde malen bedrogen. Sowieso zijn de personages in ‘Van den vos’ geen dieren, maar mensen. Dirk Roofthooft, die als Isengrijn de hoofdrol speelt, is een kaalhoofdige, norse man die als een dictator over zijn gezin en zijn hof heerst. Wanneer het zoveelste slachtoffer van Reynaert aan hem wordt gepresenteerd –het levenloze lichaam van een meisje- besluit Isengrijn twee van zijn personeelsleden op de misdadiger af te sturen. Isengrijn wordt gepijnigd door angst en wraakgevoelens en zijn frustratie slaat om in wanhoop wanneer zijn verleidelijke vrouw Hersint, die zich naakt naar de schuilplaats van Reynaert begeeft, wordt verkracht en verminkt door de vos. Wanneer Reynaert echter zingend voor hem staat en Isengrijn de kans heeft hem een kogel door zijn hoofd te jagen, vervalt de wolf in besluiteloosheid.

FC Bergman heeft het verhaal over de misdadige vos op een poëtische, beeldende manier willen vertellen. De voorstelling kent een laag tempo, wat de sfeer extra beladen maakt, maar wat de aandacht ook regelmatig doet afdwalen. Er gebeurt namelijk weinig in ‘Van den vos’. Nu hoeft dat natuurlijk geen probleem te zijn als daar een prikkelende tekst tegenover staat; de originele dertiende-eeuwse tekst biedt immers genoeg stof. Maar de theatermakers van FC Bergman hebben ervoor gekozen om de dubbelzinnigheid, de humor en het sarcasme van de oorspronkelijke Reynaert achterwege te laten en hem neer te zetten als een schuwe, gewetenloze schurk. De twee gezanten van Isengrijn, die de zonderlinge vos uit zijn hol moeten halen, worden bruut afgeslacht als makke lammetjes. Zij gaan niet ten onder aan hun eigen zwakheden, zoals het geval is in Reynaert de vos. Zonde, want zo blijft er van de inhoudelijke, menselijke kant weinig over.

Wat er tegenover staat, zijn trage beelden van gruwelijkheden, waarbij gezichten tegen rotsen worden gesmeten en lippen worden afgebeten. Deze –op zijn zachtst gezegd- ongemakkelijk scenes worden afgewisseld met de zoektocht naar Reynaert, in beeld gebracht door een meelopende cameraman, de fragmentarische monologen van Isengrijn en de spelletjes van Isengrijns verdwaasde kinderen in het waterbassin. Alleen de  sierlijke en zinnenprikkelende dans van een meisje, dat eerst Isengrijns dochter en daarna zijn minnares lijkt te zijn, zorgt voor een adempauze in deze zware, benauwende voorstelling. De morele discussies van de brave burgerman Isengrijn en de decadente, oude vrouw geven de voorstelling een filosofische betekenis. De vrouw vraagt Isengrijn waarom waarheid meer ‘waar’ is dan schijn en gaat met de wolf in gesprek over de beoordeling van iemands gedrag. Handelingen moeten niet beoordeeld worden op de intenties die eraan ten grondslag liggen, stelt de kettingrookster, maar louter op de gevolgen. In dat geval heiligt het doel de middelen en kun je recht praten wat krom is. De vrouw brengt als vertolker van Reynaerts morele opvattingen Isengrijn regelmatig van zijn stuk; soms weet hij niet wat hij er tegenin moet brengen. Maar door het grote contrast met de andere scenes blijven de bespiegelingen nogal op zichzelf staan.

Met een bewonderenswaardige collage van beelden, suggesties, symboliek en muziek brengt ‘Van den vos’ een sfeer van beklemming en betovering tot stand, maar daarmee wordt het gebrek aan humor en gelaagdheid van het oorspronkelijke verhaal niet gecompenseerd.

‘Van den vos’ wordt uitgevoerd door Toneelhuis en Muziektheater Transparant, FC Bergman, Josse de Pauw, Liesa van der Aa en Solistenensemble Kaleidokop

Het zal je maar overkomen op je veertiende: meespelen in dé theaterhit van – nog nét – 2013 en in het openbaar een prachtig compliment krijgen van een theatergrootheid als Viviane De Muynck en Marie Vinck. Janelle Vanes, de oudste dochter van Axelle Red, blijft er rustig onder, maar aan haar ogen zie je dat ze vreselijk geniet.

Ze speelt met De Muynck in ‘Van den vos’ van FC Bergman, een grootse productie met een echt zwembad, een echt bos, echt bloed; overrompelend mooi, en bij momenten pijnlijk raak.

Janelle beheerst woordeloos de scène, zoals iemand die het leven duidelijk nog maar net ontdekt, en met een schoonheid waarvan het effect langzaam tot haar door begint te dringen. ‘Je speelt prachtig,’ zei De Muynck tegen haar. ‘Heel knap, want het kan niet makkelijk zijn om je voor het eerst op een echte scène te bevinden en meteen al zo goed als naakt tegenover Dirk Roofthooft te staan, die zich bijna aan je vergrijpt en vreselijk grove dingen tegen je zegt.’

Ik hield, eerlijk gezegd, ook mijn adem in toen ik het in de Bourla zag gebeuren.

HUMO Wat moet je wel niet gedacht hebben toen je de tekst van die scène las?

Janelle Vanes «Ik begreep sommige woorden helemaal niet. Kutje, bijvoorbeeld. Ik wist echt niet wat dat was. Voor mij klonk dat als het merk van een klein autootje of zo. Op school krijg ik les in het Engels en het Frans. Alleen thuis spreek ik Nederlands. Vandaar, waarschijnlijk.

»Nu, ondertussen weet ik wél wat Dirk tegen me zegt, maar eigenlijk doe ik tijdens die scène waarin hij me bijna aanrandt alsof ik het níét meer weet. Ik scherm me af en probeer niet te horen wat hij zegt, omdat ze bij FC Bergman hebben gezegd dat ik zeker niet mag beginnen te huilen. Ik moet passief luisteren. Ik denk dat mijn personage, legkip Coppe, ook niet wil horen wat wolf Ysengrym (gespeeld door Roofthooft, red.) zegt, omdat ze toch nog een beetje goedheid in hem zoekt. Ze gelooft niet dat hij het echt zo bedoelt. Hij is zo verliefd op haar dat hij niet aan haar kan weerstaan, en begint dan maar over seks te schreeuwen om zichzelf in de hand te houden. Hij vecht tegen zichzelf, tegen zijn natuur.»

HUMO Is zijn natuur slecht?

Janelle «Niemand in het stuk is 100 procent goed of slecht. Daar gaan alle stukken van FC Bergman over. Niemand slaagt erin om volledig goed te zijn.»

HUMO Jij ook niet?

Janelle «Neen, Ik ben echt een soort Jekyll en Hyde. Meestal ben ik ontzettend braaf, maar ik kan vreselijk uitvallen tegen m’n zussen als ze tegenwringen. Ik weet dat ik dan onredelijk ben, en ik weet niet precies waar dat gedrag vandaan komt. Ik hou van mijn zusjes, maar toch... Ik ben ook graag alleen met mijn ouders. Ik heb ze bijna vijf jaar voor mij alleen gehad. Ik ging toen altijd met mijn moeder mee op tournee, stond in de coulissen bij al haar concerten. Dat is zo lang mijn leven geweest: als ik nog een keer een tourbus opstap en de geur ruik die me zo bekend is, dan voel ik me meteen weer thuis en wil ik terug naar die tijd. Soms zou ik graag enig kind zijn.»

HUMO Wil je graag een goed mens zijn? Kan een actrice wel iets nuttigs doen?

Janelle «Ja, een actrice kan mensen doen stilstaan bij hoe ze anderen behandelen. Nu, het is natuurlijk degene die het stuk geschreven heeft die dat doet. Daarom zou ik eigenlijk nog het liefst van al schrijfster worden. Ik schrijf graag. Vooral gedichten.»

HUMO Waarover gaan die?

Janelle «Over de mens, en over gevoelens. Iedereen maakt zich nu wel druk over het klimaat en zo, maar alle problemen beginnen toch eigenlijk bij de mens en de mate waarin die alleen met zichzelf bezig is of met anderen rekening houdt.

»Dat is ook wat er niet klopt aan wat Ysengrym met Coppe doet: hij geeft haar er, zoals mannen wel vaker doen, de schuld van dat ze hem verleidt. Terwijl Coppe daar helemaal niet mee bezig is. Dat is toch waar? Zij is echt nog onschuldig.»

HUMO Je trekt wel je jurkje uit.

Janelle «Klopt. Je zou kunnen denken dat ik een vrouw ben die aan het verleiden is, maar je zou evengoed een kind kunnen zien dat gaat zwemmen. Toch?»

HUMO En in haar ondergoed ronddartelt.

Janelle «Voor die naaktscène heb ik mezelf wel moeten overwinnen, want ik ben eigenlijk heel preuts. Mijn ouders mochten tot voor kort zelfs mijn kamer niet binnenkomen als ik in mijn ondergoed stond. Dat was omdat ik mezelf had ingeprent dat ik op de Prins zou wachten en me tot dan aan niemand wilde tonen. Ik ging mezelf voor hem, zeg maar, bewaren. Dat idee heb ik nog altijd: het is in ‘Van den vos’ niet ik, maar Coppe die in haar bh en slip staat.»